Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας στην Αρκαδία

Από τις βουνοκορφές στις μπαταρίες: μια περιοχή σε μετάβαση

Επενδύσεις, προοπτικές και προβληματισμοί στην «καρδιά» της Πελοποννήσου

Η Αρκαδία αλλάζει πρόσωπο. Από τα παραδοσιακά γεωργικά τοπία και τα παλιά εργοστάσια της ΔΕΗ, μετατρέπεται σταδιακά σε πεδίο εκτεταμένων επενδύσεων σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ). Με αιχμή του δόρατος τη Μεγαλόπολη, η Περιφερειακή Ενότητα Αρκαδίας συγκεντρώνει δεκάδες αδειοδοτημένα έργα, φέρνοντας στο προσκήνιο ένα νέο ενεργειακό, αλλά και κοινωνικό, τοπίο.

Εδώ και αρκετό καιρό η Αρκαδία βρίσκεται σε καθεστώς ενεργειακής μετάβασης. Μετά από δεκαετίες λιγνιτικής δραστηριότητας, έχουμε επενδύσεις σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ): αιολικά, φωτοβολταϊκά, υβριδικά έργα με μπαταρίες, αλλά και υποδομές αποθήκευσης.

Οι προσδοκίες μπορεί να είναι υψηλές — όμως μαζί με τις επενδύσεις έρχονται και σοβαρά ερωτήματα: τι όφελος έχουν οι τοπικές κοινωνίες; Ποιες είναι οι συνέπειες για το τοπίο, την απασχόληση και την κοινωνική συνοχή;

Τι αλλάζει στην Αρκαδία;

Αιολικά πάρκα ξεφυτρώνουν σε κορυφογραμμές από τον Πάρνωνα έως το Μαίναλο και το Λύκαιο. Σύμφωνα με στοιχεία πάνω από 140 αιτήσεις για εγκαταστάσεις ΑΠΕ έχουν κατατεθεί τα τελευταία χρόνια.

Φωτοβολταϊκά συστήματα, μικρά και μεγάλα, εγκαθίστανται σε γεωργικές και πρώην δημόσιες εκτάσεις. Οι δήμοι, όπως αυτός της Βόρειας Κυνουρίας, ξεκινούν δικά τους έργα με χρηματοδότηση από κρατικά προγράμματα. Συγκεκριμένα το έργο του Δήμου Βόρειας Κυνουρίας είναι  ισχύος περίπου 999 kWp, με προϋπολογισμό 1,09 εκ. €, τελική σύμβαση 791.740 € — χρηματοδότηση από το Τομεακό Πρόγραμμα του ΥΠΕΣ και ιδίους πόρους. Η διάρκεια είναι 12 μήνες από την υπογραφή (Νοέμβριος 2024)

Συστήματα αποθήκευσης ενέργειας (μπαταρίες) συνοδεύουν πλέον πολλές επενδύσεις, καθώς το ηλεκτρικό δίκτυο δεν επαρκεί για άμεση απορρόφηση της παραγόμενης ενέργειας.

Στόχος όλων αυτών είναι να καταστεί η Αρκαδία ένας «πράσινος ενεργειακός κόμβος» στη Νότια Ελλάδα — αλλά η μετάβαση αυτή δεν είναι χωρίς εντάσεις.

Προβληματισμοί και αντιδράσεις

Η ανάπτυξη των ΑΠΕ έχει προκαλέσει αντιδράσεις κατοίκων και φορέων που ανησυχούν για:

Την κατάληψη δασικών και αγροτικών εκτάσεων.

Τη διάσπαρτη εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε φυσικά τοπία, χωρίς χωροταξικό σχεδιασμό.

Τον αποκλεισμό των τοπικών κοινωνιών από τον ενεργειακό σχεδιασμό.

Παράλληλα, περιβαλλοντικές οργανώσεις καταγγέλλουν ότι πολλές άδειες δίνονται χωρίς επαρκή μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ιδιαίτερα όταν προστίθενται μπαταρίες ή νέες μονάδες εκτός αρχικής έγκρισης.

Η Μεγαλόπολη στον πυρήνα της μετάβασης

Η περίπτωση της Μεγαλόπολης είναι ιδιαίτερη. Για δεκαετίες αποτέλεσε την «καρδιά του λιγνίτη» στη Νότια Ελλάδα, αλλά με την βίαιη,  και χωρίς ενδιάμεση περίοδο προσαρμογής, παύση των μονάδων της ΔΕΗ, η πόλη έχει ήδη μπει στη μεταλιγνιτική εποχή — κάτι που αποτελεί μεγάλη πρόκληση για την ευρύτερη περιοχή. Άλλωστε η βιώσιμη ανάπτυξη δεν κρίνεται μόνο στην ισχύ των μονάδων, αλλά και στη συμμετοχή των πολιτών, τη διαφάνεια, και τον σεβασμό στο περιβάλλον.

Η Μεγαλόπολη ίσως είναι το πιο ηχηρό παράδειγμα: αν η μετάβαση γίνει σωστά εκεί, μπορεί να γίνει παντού.

Τι συμβαίνει σήμερα στο λεκανοπέδιο:

Μεγάλα φωτοβολταϊκά έργα της ΔΕΗ Ανανεώσιμες και ιδιωτών βρίσκονται σε πλήρη ανάπτυξη.

Μονάδες αποθήκευσης ενέργειας (μπαταρίες), ισχύος άνω των 100 MW, σχεδιάζονται ή κατασκευάζονται από εταιρείες όπως η Mytilineos.

Το ενδιαφέρον πολυεθνικών ομίλων, όπως η Amazon, έχει μεταφέρει την περιοχή στο επίκεντρο του διεθνούς επενδυτικού ενδιαφέροντος.

Ωστόσο, η τοπική κοινωνία προβληματίζεται: θα δημιουργηθούν σταθερές θέσεις εργασίας ή η περιοχή θα λειτουργήσει απλώς ως ενεργειακός διάδρομος; Θα υπάρξει δίκαιη μετάβαση ή απλώς αλλαγή ρόλων μεταξύ λίγων ισχυρών;

Ποιοι επενδύουν στην Αρκαδία, και γιατί;

1. Γαλλικός ενεργειακός κολοσσός EDF

Μέσω των θυγατρικών ΝΙΑΤΑ AIOLOS και ΑΙΟΛΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΩΝ, η EDF έχει καταθέσει αιτήσεις για δεκάδες ανεμογεννήτριες σε περιοχές όπως το Μαίναλο, το Λύκαιο και τη Μεγαλόπολη — με συνολική ισχύ άνω των 300 MW, και τεράστιες εκτάσεις (>16.000 στρ.) για φωτοβολταϊκά πάρκα.

Αναδεικνύει την προσδοκία για έσοδα από το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Ρύπων (ETS), αξιοποιώντας περσινές πιθανές «ευκαιρίες» στην αδειοδότηση χωρίς νέα ΜΠΕ όταν προστέθηκαν συσσωρευτές .

2. Amazon (ΗΠΑ)

Χρησιμοποιεί Συμφωνίες Προμήθειας Ενέργειας (PPAs) για αιολικά πάρκα στις θέσεις Μεσοκορφή και Κούκουρας στην Αρκαδία, συμβάλλοντας στην παραγωγή ~657 MW καθαρής ενέργειας σε όλη την Ελλάδα

Βασικός στόχος: η ενεργειακή κάλυψη των data centers της στην ΝΑ Ευρώπη, μειώνοντας σημαντικά το ανθρακικό αποτύπωμα έως το 2040

3. Ελληνικοί όμιλοι – π.χ. Mytilineos, ΔΕΗ Ανανεώσιμες

Η Mytilineos κατασκευάζει μονάδες αποθήκευσης ενέργειας (μπαταρίες) ισχύος άνω των 100 MW στην Αρκαδία, με στόχο σταθερότητα και αποδοτικότητα στο δίκτυο.

Η ΔΕΗ Ανε., παράλληλα, επενδύει σε φωτοβολταϊκά πάρκα και συμμαχίες για μεγάλα έργα, με δεσμευμένο κεφάλαιο άνω των €500 εκατ. μέσω συμπράξεων με RWE και άλλες εταιρείες

4. Ξένα αλλά και Ελληνικά funds & μεσάζοντες

Γαλλικά, γερμανικά, βρετανικά και ισραηλινά funds έχουν εκφράσει ενδιαφέρον για επενδύσεις σε χαρτοφυλάκια έργων της τάξεως των 4–6 GW σε όλη την Ελλάδα, πολλοί δε μέσω τοπικών εταιρειών-οχημάτων ανάπτυξης έργων

Η Masdar, μέσω της εξαγοράς της ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή, γίνεται ο μεγαλύτερος επενδυτής στις ΑΠΕ στην Ελλάδα — στέλνοντας ισχυρό μήνυμα για την εμπιστοσύνη της αγοράς

5. RWE & διεθνείς κατασκευαστικοί όμιλοι

Η γερμανική RWE, σε συνεργασία με τη ΔΕΗ, αναπτύσσει έργα ΑΠΕ συνολικής ισχύος άνω των 2 GW (κυρίως φωτοβολταϊκά) στη Δυτική Μακεδονία και μεταφέρει expertise και πιθανό ενδιαφέρον και προς την Πελοπόννησο

Ελληνικοί κατασκευαστικοί όμιλοι προγραμματίζουν την κατασκευή έως 7,5 GW έργων ΑΠΕ έως το τέλος της δεκαετίας, συμπεριλαμβανομένων συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας, αξιοποιώντας την ευρωπαϊκή ενεργειακή επανασχεδίαση μετά την ενεργειακή κρίση

Και θα αναρωτηθεί κανείς: Γιατί όλοι αυτοί επενδύουν στην Αρκαδία;

Οι λόγοι είναι:

Θεμιτό ενεργειακό δυναμικό: Καλή ηλιοφάνεια και ισχυροί άνεμοι καθιστούν την Αρκαδία ελκυστικό τόπο για ενεργειακά έργα.

Ευρωπαϊκή στήριξη & ETS: Τα κεφάλαια από ευρωπαϊκά ταμεία (Ταμείο Ανάκαμψης, πράσινες επιδοτήσεις) και το χρηματιστηριακό σύστημα ρύπων δημιουργούν οικονομικά κίνητρα.

Εταιρική στρατηγική ESG / Carbon Neutrality: Οι μεγάλες εταιρείες, όπως η Amazon ή η EDF, στοχεύουν σε μηδενικές εκπομπές ως το 2040–2050 – οι ΑΠΕ και τα PPAs επιτρέπουν να το επιτύχουν.

Ελληνικά assets σε ζήτηση: Τα ελληνικά έργα γίνονται ενδιαφέροντα portfolios για εξαγορές, αφού προσφέρουν αποδόσεις, ενεργειακή απεξάρτηση και ESG αξιοπιστία — ενώ οι αποτιμήσεις τους παραμένουν ανταγωνιστικές (αν και υψηλές) στην ευρωπαϊκή αγορά

Κυκλικότητα αγοράς & ανάγκη για long‑term επενδυτές: Η Masdar και άλλα funds επιλέγουν την Ελλάδα λόγω της σταθερότητας και της προοπτικής ενός μεγάλου ενεργειακού χαρτοφυλακίου για τις δεκαετίες που έρχονται.

Και εύλογα γεννάται το ερώτημα: Γιατί υπάρχουν αντιδράσεις στις επενδύσεις ΑΠΕ στην Αρκαδία;

Παρότι οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) θεωρούνται αναγκαίο εργαλείο για την πράσινη μετάβαση και την κλιματική ουδετερότητα, οι επενδύσεις στην Αρκαδία —ειδικά οι μεγάλες, βιομηχανικής κλίμακας— προκαλούν αντιδράσεις σε τοπικό και περιβαλλοντικό επίπεδο για συγκεκριμένους λόγους:

1. Καταστροφή φυσικού τοπίου και περιβάλλοντος

Αιολικά πάρκα τοποθετούνται σε κορυφογραμμές βουνών όπως το Μαίναλο, το Λύκαιο και ο Πάρνωνας — σε τμήματα μάλιστα που είναι ενταγμένα στο δίκτυο Natura 2000.

Οι υποδομές (δρόμοι, πυλώνες, θεμελιώσεις) έχουν μόνιμες επιπτώσεις στο έδαφος και τη βιοποικιλότητα.

Τοπικοί φορείς κάνουν λόγο για «βιομηχανοποίηση της φύσης».

2. Δέσμευση γεωργικής και βοσκήσιμης γης

Τα φωτοβολταϊκά πάρκα εγκαθίστανται συχνά σε παραδοσιακή αγροτική γη, είτε ενοικιασμένη,  είτε πωλημένη από αγρότες που εγκαταλείπουν τη δραστηριότητα.

Αυτό δημιουργεί φόβους για επισιτιστική ανασφάλεια και ερημοποίηση της υπαίθρου.

3. Έλλειψη διαφάνειας και διαβούλευσης

Πολλές άδειες δίνονται χωρίς ουσιαστική διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες ή τις δημοτικές αρχές.

Οι περιβαλλοντικές μελέτες θεωρούνται συχνά ελλιπείς ή προσχηματικές, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την προσθήκη μπαταριών αποθήκευσης χωρίς νέα ΜΠΕ.

4. «Πράσινη ανάπτυξη χωρίς δικαιοσύνη»

Οι τοπικοί κάτοικοι φοβούνται ότι οι επενδύσεις είναι εκτός κλίμακας για τις ανάγκες των περιοχών τους και δεν τους αποδίδουν ουσιαστικά οφέλη.

Το δόγμα «παράγουμε εδώ – καταναλώνεται αλλού» ενισχύει την αίσθηση ότι οι περιοχές τους γίνονται «ενεργειακές αποικίες».

Πολλοί που είναι υπέρμαχοι των ΑΠΕ ή ανήκουν στις εταιρείες-ομίλους που κάνουν τις επενδύσεις μιλούν για θέσεις εργασίας που θα δώσουν επαγγελματικές ευκαιρίες σε ανθρώπους που σε άλλη περίπτωση θα αναγκάζονταν να αναζητήσουν αλλού εργασία, σίγουρα μακριά από τον τόπο τους.

Τι συμβαίνει όμως στην πραγματικότητα; Φέρνουν θέσεις εργασίας αυτές οι επενδύσεις; Η απάντηση είναι: «Ναι, αλλά με σημαντικούς αστερίσκους»

Οι επενδύσεις σε ΑΠΕ δεν προσφέρουν τον αριθμό ή το είδος των θέσεων εργασίας που υπήρχαν στη λιγνιτική περίοδο — ειδικά σε μέρη όπως η Μεγαλόπολη.
Η τοπική κοινωνία νιώθει συχνά ότι η «δίκαιη μετάβαση» γίνεται μόνο σε επίπεδο αριθμών και στατιστικής, όχι στην καθημερινή ζωή.

Συγκεκριμένα οι θέσεις εργασίας περιγράφονται στον πίνακα:

Καταλήγοντας το βέβαιο είναι ότι η Αρκαδία αλλάζει ενεργειακά . Το θέμα είναι όμως αν αλλάζει και κοινωνικά προς το καλύτερο. Η πρόκληση είναι να μη μείνει η τοπική κοινωνία απλός θεατής σε μια αλλαγή που καθορίζει το μέλλον της. Η δίκαιη μετάβαση δεν είναι απλώς τεχνική υπόθεση: είναι πολιτική, κοινωνική και περιβαλλοντική. Και οι κάτοικοι της Αρκαδίας θα πρέπει να έχουν συμμετοχή και φωνή σε όλα αυτά.